بهره وری نیروی انسانی Productivity of HR
در عصر حاضر ادامه حیات سازمانها و تداوم فعالیت آنها منوط به عملکرد مدیرانی است که در عرصه رقابت شدید و تنگاتنگ کنونی بتوانند موجبات رشد ، توسعه و تعالی سازمان را فراهم نمایند. رسالت و ماموریت و وظیفه اصلی و اساسی مدیریت در سازمان، استفاده موثر و بهینه از منابع و امکانات سازمان ازجمله: نیروی کار، سرمایه، تجهیزات، مواد اولیه، انرژی و اطلاعات و ارتباطات است. در این راستا پرداختن به مبحث مدیریت منابع انسانی و استفاده کارآمدتر و اثربخش تر از نیروی کار (بهره وری نیروی انسانی) از اهمیت خاصی برخوردار است، چراکه انسان بر خلاف سایر منابع سازمان، دارای عقل و اختیار است و مدیر نمیتواند بسادگی از آن استفاده نماید و مهمتر اینکه نیروی انسانی نه تنها یک منبع سازمانی است بلکه تنها عامل بکارگیری سایر عوامل میباشد و نقش و جایگاه منابع انسانی و نقش آن در توسعه و تعالی سازمان، به مراتب دارای اهمیتی افزون تر از سایر عوامل می باشد، چرا که انسان یکه تاز صحنه کار و تولید می باشد. حال اگر نیروی انسانی با انگیزه، توانمند، کارامد، اثربخش و بهره ور باشد میتواند سایر منابع را به نحو احسن و مطلوب به کار گیرد و بهره وری کل سازمان را محقق سازد و نهایتا ماموریت و رسالت سازمان نیز محقق خواهد شد و گرنه رکود، عقب ماندگی، زوال و انحطاط سازمان، ارمغان نیروی انسانی منفعل و بی انگیزه خواهد بود. اما اینکه چگونه می توان در سازمان موجب ارتقا و افزایش بهره وری نیروی انسانی گردید و راهکارها و روشهای افزایش بهره وری کدامند، سوالی است که پاسخ آن در موسسات و سازمانهای مختلف بسته به ساختار سازمانی، ماموریت و رسالت سازمان، ارزشهای موردنظر سازمان و مدیریت و کارکنان متفاوت است.
عوامل
مؤثر بر افزایش بهره وری نیروی انسانی :
1. انگیزش
2. آموزش
3. مشارکت در تصمیمات
4. مهارت
5. شناخت شغل
6. علاقه به محیط
7. تجهیزات نو وپیشرفته
8. بازخورد عملکرد
9. حمایت سازمانی
10. تناسب شغل و شاغل
11. نظام مناسب پرداخت و تشویق و تنبیه
12. بکارگماری مدیران شایسته
در تعیین عوامل مؤثر بر بهره وری نظرات متفاوتی وجود دارد و هر یک از دانشمندان و صاحبنظران عواملی را به عنوان عامل مؤثر مشخص کرده اند و به طور اجمال عواملی چون آموزش شغلی مستمر مدیران و کارکنان، ارتقاء انگیزش میان کارکنان برای کار بهتر و بیشتر، ایجاد زمینه های مناسب بطور ابتکار و خلاقیت مدیران و کارکنان، برقراری نظام مناسب پرداخت مبتنی بر عملکرد و برقراری نظام تنبیه و تشویق، وجدان کاری و انضباط اجتماعی تحول در سیستم و روشها که نقش حساس و کلیدی دارند، تقویت حاکمیت و تسلط سیاستهای سازمان بر امور، صرفه جوئی به عنوان وظیفه ملی در بهره وری مؤثر می باشد. ولی تمام مؤلفان این رشته تقریباً در این باب اتفاق نظر دارند که برای افزایش سطح بهره وری تنها یک علت خاصی را نمی توان ارائه نمود بلکه عنوان می کنند که ارتقاء بهره وری را باید معلول ترکیبی از عوامل گوناگون دانست.
- رفتار مطلوب و کردار درست رهبران و مدیران: مسئولیت خطیر مدیریت و رهبری باید به افرادی سپرده شود که ضمن برخورداری از ویژگیهای شخصیتی خاص، شیوه های رهبری و مدیریت مناسب را به کار گیرند و از نظر اخلاقی نیز الگو باشند.
- فراهم کردن شرایط لازم پیشرفتهای شغلی برای همه افراد
- دوره های آموزش ضمن خدمت و آموزش کارکنان: باید دوره های آموزش ضمن خدمت و آموزش کارکنان را به عنوان یک امر حیاتی و مستمر و مداوم تلقی کرد، زیرا تنها از طریق آموزش می توان تلاشهای کارکنان را با امکانات موجود و پیشرفتهای علمی جدید هماهنگ کرد.
- باید کلیه وظایف و دستورالعملها و مقررات و قوانین برای کارکنان واضح و روشن باشد و هیچ جای ابهامی برای آنها وجود نداشته باشد.
- دادن اختیارات کافی به کارکنان، تا آنها در انجام کارهای خود احساس مسئولیت بیشتری کنند.
- در زمان استخدام سعی شود افراد کارآمد و متخصص جذب شوند جهت انتخاب آنها اجرای آزمونهای شفاهی و کتبی ضرورت دارد.
- سعی شود تا کارکنان را در تصمیم گیری ها و تدوین اهداف و برنامه ها مشارکت داد. نتیجه این عمل باعث خواهد شد که کارکنان در اجرای فعالیتها احساس مسئولیت کنند و در دستیابی به اهداف سازمانی تلاش بیشتری بروز دهند.
- کیفیت بالای زندگی کاری: مفهوم کیفیت زندگی کاری بیانگر اهمیت احترام قائل شدن برای مردم در محیط های کاریشان است. به طور خلاصه می توان گفت: مواردی که در بالا بردن کیفیت زندگی کاری تآثیر گذار می با شد به شرح ذیل است :
- پرداخت مناسب و عادلانه بر انجام خوب یک کار
- وضعیت کاری سالم و ایمن
- امکان یادگیری و استفاده از مهارتهای جدید
- ایجاد انسجام اجتماعی در سازمان
- آماده کردن امکانات رشد و پیشرفت و ترقی برای کارکنان
- حفظ حقوق فردی
- تعادل در تقسیم زمان کاری و زمان بیکاری مجاز
- ایجاد غرور کاری و سازمانی
- باید از برنامه های گردشی شغلی، غنای شغلی و توسعه شغلی در جهت افزایش توان و مهارت کارکنان و همچنین جهت افزایش اعتماد به نفس کارکنان استفاده نمود.
- برقراری نظام مناسب پرداخت مبتنی بر عملکرد و برقراری نظام تنبیه و تشویق
- تحول در سیستم و روشها که نقش حساس و کلیدی دارند
- وجدان کاری و انضباط اجتماعی که عاملی خود کنترلی است.
- بهبود و ارتقای بهره وری مستلزم کوشش و تلاش برنامه ریزی شده همه جانبه از سوی افراد و مسئولین ذیربط است که خود نیازمند بهبود شرایط کار و تغییرمحرکه ها و روشهای انگیزشی کارکنان، بهبود نظامها ، قوانین، بخشنامه ها، دستورالعملها روشها، فناوری و غیره می شود.
مهمترین عوامل مؤثر در کاهش بهره وری
مهمترین و عمده ترین عامل کاهش بهره وری منابع انسانی نامتوازن بودن درآمد و هزینه ا ست که مهمترین عامل در انگیزش منابع انسانی است. پس از آن مهمترین عوامل مؤثر در کاهش بهره وری در داخل یک سازمان به شرح زیر است:
- وجود تبعیض بین کارکنان (ناشی از ضعف مدیریت)
- ناامنی شغلی
- موفق نبودن و بی میلی بر برنامه ریزی های میان مدت یا بلندمدت (ضعف مدیریت)
- مساعد نبودن محیط کاری مناسب
- عدم توجه به نیازهای واجب کارکنان
- کنترل نکردن (بی ثباتی در برنامه های کنترلی)
- ناهماهنگی رشته تحصیلی و شغلی
- استفاده نکردن از تخصص ها در مشاغل مربوط (ضعف مدیریت)
- بی برنامگی مدیریت
- فقدان کارآموزی (ضعف مدیریت)
- ناهماهنگی استعدادهای فردی و شغلی (ضعف مدیریت)
- بی کفایتی سرپرست
- بی علاقگی به کار فعلی و انتقال پی در پی نیروی انسانی
- تورم نیروی انسانی
تقریباً تمامی عوامل کاهش بهره وری نیروی انسانی به ضعف مدیریت ارتباط دارد. در این میان باید رابطه فرد با سازمان، ارتباطی متقابل و دوطرفه باشد. مدیریت موفق کسی است که محیط فرهنگی سازمان خود را که عاملی بسیار مؤثر در رفتارهای کارکنان است عمیقاً بشناسد و درک کند و آن را در جهت اجرای برنامه های سازمان بکار گیرد. حقوق و مزایای کارکنان باید بر اساس ماهیت شغل، تخصص، تجارب و عملکرد و متناسب با افزایش هزینه های زندگی تعیین شود. اگر عملکرد افراد به دقت ارزیابی نشود و مطابق شایستگی به آنان امتیاز داده نشود یا به تعبیر دیگر افراد شایسته از امتیازات بیشتر در سازمان برخوردار نشوند در آن سازمان به تدریج فرهنگ تسامح و سهل انگاری و بی انگیزگی بوجود می آید. پایین بودن حقوق و دستمزد در قیاس با شاخص هزینه زندگی در سالهای اخیر موجب پایین آمدن انگیزش در نیروی کار و روی آوردن به شغل های دوم و سوم شده است که نهایتاً موجب خستگی نیروی کار، کاهش بازدهی و بروز مشکلات روحی و روانی برای نیروی انسانی در محیط کار و خانواده شده است و نتیجتاً بر روی بهره وری نیروی کار تأثیری منفی برجای گذاشته است.
پیشنهادات و راهکارهای زیر جهت تحقق افزایش بهره وری نیروی انسانی در
سازمان ارائه میشود:
دسته
اول پیشنهاداتی است در خصوص نقشی که مدیران در بهره ور نمودن کارکنان بصورت مستقیم
ایفا میکنند:
1. افزایش
مشارکت کارکنان از طریق:
• مشورت با کارکنان در تصمیمات مربوط به آنها و حوزه تخصصیشان
• اجرای طرح ارائه پیشنهادات در سازمان
• برگزاری جلسات و بحث های گروهی با مشارکت کارکنان
2. آموزش
کارکنان از طریق:
• اجرای دوره های آموزشی بدو خدمت، ضمن خدمت، کارگاههای آموزشی،
سمینارها
• تشویق کارکنان جهت انجام آموزشهای علمی و مهارتی
• مشورت در تهیه محتوای دوره ها با شرکت کنندگانی که هم تجربه کاری و
هم دانش لازم را دارند
• محتوای دوره آموزش و مواد آموزشی باید هماهنگ و متناسب با ویژگیها و
خصوصیات فراگیران باشد
• تعیین مدت اجرای دوره متناسب با نوع فعالیت و رسالت سازمان ،شرایط
شرکت کنندگان، پیش بینی تسهیلات لازم و انتخاب اساتید مجرب و کارآزموده
3. افزایش انگیزه کارکنان از طریق:
• تدوین یک نظام انگیزشی بومی در حوزه های مختلف کاری متناسب با
نیازهای کارکنان.
• تدوین و اصلاح آیین نامه تشویقی کارکنان
• تبدیل نگرش منفی مدیران به یک نگرش مثبت نسبت به کارکنان متخلف
• آموزش مدیران و سرپرستان در جهت اجرای درست ارزشیابی و طرح کارانه
• ارائه تسهیلات رفاهی و مادی: افزایش و توسعه اردوها،اعطای وام کوتاه
مدت و میان مدت، توسعه تعاونی مسکن و مصرف کارکنان، تسهیلات ورزشی،توجه به خانواده
کارکنان درزندگی شغلی
4. افزایش
شناخت شغلی کارکنان از طریق:
• اجرای طراحی مجدد مشاغل
• توجه بیشتر به تنظیم شرح وظایف و آموزش آنها به کارمند.
• توجه بیشتر به تدوین شرایط ارتقاء شغلی.
• مستند سازی امور و تنظیم روال انجام کارها.
5. افزایش
مهارت و تخصص کارکنان از طریق:
• تهیه و تامین تجهیزات فنی(سخت افزار و نرم افزار) جدید و پیشرفته.
• اقدامات لازم در جهت تقویت روحیه کار گروهی در افراد
• برگزاری دوره های آموزشی تخصصی،برگزاری آزمونهای شغلی
دسته دوم پیشنهاداتی است در زمینه مدیریت سازمان و
نقش مهمی که ساختار سازمانی در افزایش بهره وری کارکنان بصورت غیر مستقیم و سازمان
بصورت مستقیم ایفا میکند:
1. انتخاب
سبک مدیریت متناسب با وضعیت سازمان
2. انتخاب
مدیرانی با دانش و تجربه لازم جهت اداره سازمان
3. اتخاذ
ساختار سازمانی مناسب وسازگار بافرهنگ ورسالت سازمان
4. استفاده
از سیستمهای اطلاعاتی مدیریت.
5. برنامه
ریزی مناسب کارها و کنترل دقیق و علمی برنامه ها.
6. انتخاب
مدیران میانی وعملیاتی بر اساس مبانی علمی و فرهنگی .